निन्द्रा कम लाग्ने समस्या प्रसस्त पाइन्छ, खास गरी वृद्धहरुमा यो समस्याले सताउँछ । ओच्छयानमा गएपछि निदाउन धेरै समय लाग्ने, बारम्बार विउझने, विहान चाँडै विउझने आदि समस्या रहन्छ ।
हाम्रो शरिरको स्वस्थ्यको लागि निद्रा अनि अत्याबस्यक हुन्छ । निस्चित समयमा भोक लाग्ने भने जस्तै हामीमा, निस्चित समयमा निद्राा लाग्छ साथै हामी निद्रा वाट विउझिन्छा,ै निन्द्रा विभिन्न किसिमका हुन्छन ।
१. हल्का निद्रा
२. गहिरो निद्रा , आराम दायी निद्रा
३. आँखाको गेडी हल्लिने निद्रा
खास गरि यि विभिन्न निद्रा हामी सुतेको बेलामा एकपछि अर्काे हुदै चक्रिय रुपमा आइरहेका हुन्छन । हल्का निद्रामा हामी कसैले वोलेको थाहा पाउछौ झसंग उठ्न सक्छौ । त्यस्तै आँखाको गेडी हल्लिने निद्रामा पनि । तर जव गहिरो निद्रामा हामी हुन्छौ, त्यहिवेला हामीलाई केहि थाहा हुदैन । यस्तो निद्रालाई भाते निद्रा भनिन्छ । हाम्रो मस्तिस्कको आरामको लागी यो अति आवश्यक छ । हाम्रो शरिरको स्वास्थ्यको लागि करिब ६ घन्टा निदा्रको आवस्यकता पर्छ । वालक तथा विरामी पर्दा वढि घण्टा निद्राको आवश्यकता पर्छ । कहिले काँही १दिनको निद्रा विथोलियो मा अर्काे दिन यसले असर गर्दछ । त्यसैले भनिन्छ एक दिनको निद्राले ७ दिन पिरोल्छ ।
निद्रामा देखिने समस्याहरु
प्राय मानिसहरु निद्रा कम पर्ने गरेको गुनासो गर्छन । कसैलाई ओछ्यानमा पुगेपछि निद्रा लाग्न घण्टौ कुर्नु  कोही निदाउने तर विच विचमा विउझने गर्छन कोही निदाएर उठेपछि फेरी निदाउन गाह्रो हुन्छ । जसले गर्दा भोलिपल्ट सम्म फूर्तिलो नदेखिने हुन्छन । कोही वढि निदाउने गर्छन । खासगरि दिउसो वढी निद्रा लाग्ने निद्राले गर्दा काम गर्न गाह्रो हुने पढ्न नसक्ने, पटक पटक निद्राले सताउने गर्छ ।
निद्रामा देखिने अन्य रोचक समस्याहरु
·        निदाएको वेलामा डराउने, अत्तिने, चिच्याउने ९कभिभउ त्भचचयच ० , नरम्रो सपना देख्ने भौलिपल्ट कुनै कुरा समझने कुनै सम्झन नसक्ने ।
·        निदाएको वेलामा घरवाट वाहिर निस्कने र हिड्ने र धेरै हिडी सकेपछि मात्र चेत आउने र फेरी घर फर्कने ।
·        निदाएको वेलामा पिसाव छुट्ने , उपचार गरे यो निको हुन्छ ।
·        निद्राको वेलामा वोल्ने, दात चपाउने ,निद्रामा धुर्ने, खुट्टा हल्लाउने आदि ।
·        निद्रावाट विउझिदा शरिर चलाउन नसक्ने – यो यस्तो अवस्था हो, हामी अचानक निद्रावाट विउझिन्छौ प्राय आत्तिदै सपना वा हामी डराइरहेका हुन्छौ ।हामी शरिर चलाउन सम्दैनौ वोल्न पनि सक्दैनौ , त्यसैले निसासिए जस्तो लाग्छ । केही मिनेटमा हामी वोल्न सक्छौ, हाम्रो शरिर चलाउन सक्छौ यो अवस्था लाई वोक्सीले छलेको भनेर अहिले पनि गरिन्छ । वास्ताममा यो सहि होइन , यो एक क्भिभउ एभचबष्थिकष्क निद्राको अवस्थामा देखिने प्यारालाइसिसहो जुन १,२ मिनेट मात्र रहन्छ ।
धेरै मानिसहरुमा उमेर ढल्कदै जाँदा निद्रा कम पर्ने हुन्छ । राती निद्रा नपर्दा अत्यान्त पडिादायी हुन्छ, मनमा अनेकौ कुरा खेल्छन दिमागले आराम पाउदैन , छटपट्टी हुन्छ , वाराम्वार पिसाव फेर्नु पर्ने हुन्छ । डर लाग्छ , पेटपोल्छ खानामा अरुचि हुन्छ पसिना आउछ , हाम्रो शरिरको मांशपेशी दुख्छन । भोलिपल्ट मन कमजोर हुने , शरिर स्वस्थ्य नहुने हुन्छ । धेरै मनोरोगका विरामीहरु आफ्नो निद्रा गडवड भएको वताउँछन तथा अन्य शरिरिक रोगीहरु पनि निद्रानपर्नाले आफूलाई सताएको वताउछन । भनिन्छ १ दिनको निद्राले ७ दिन पिरोल्छ ।
निद्रा राम्रो सँग लाग्न गर्ने घरेलु उपाय–
·        सुत्नेकोठा शान्त , हल्ला नहुने खालको हुनुपर्छ ।
·        दैनिक रुपमा शरिरिक व्यायाम गर्ने ।
·        दिउसो भरसक नसुत्ने ।
·        सुत्ने अगाडि चिया, कफि नलिने र वढी खान नखाने वा कम खानापनि नलिने । वेलुकाको खाना ठिक्क रुपमा लिने ।
·        जहिले पनि एउटै समयमा सुत्ने वानी वसाल्ने चाडै सुत्ने चाँडै उठ्ने वानी गर्ने ।
·        निद्रा लाग्ने वेलामा मात्र ओछ्यानमा जाने जाड रक्सी सेवन नगर्ने ।
·        सुत्नु अघि मनतातो पानीले नुहाउनु उत्तम हुन्छ ।

सपनाको मनोवैज्ञानिक विश्लेषण
प्रशिद्ध मनोवैज्ञानिक सिगमण्ड (फ्रायड) का अनुसार निद्रामा देखिने सपना अनौठो रुपमा आएको हुन्छ । खासगरि हाम्रो मस्तिक्कमा रहेका (रेकर्ड भएका कुराहरु) एक अर्कामा जोलटिएर आउने, हाम्रो मनमा रहेको इच्छा पुरा गर्ने, कहिले काही एकआपसमा घुलमेल हुदै अत्यन्तै पिडादायी डरलाग्दो रुपमा प्रस्तुत हुने एउटा कुराको टाउको अर्काे कुराको पुच्छर सँग चामत्कारीक सपना देखिने , कहिले राम्रो रुपमा आउने कहिले नराम्रो रुपमा आउने हुन्छ
 नराम्रो सपना देखियो अव के हुन्छ भनेर अहिले मनमनै त्रासमा पर्नेहरु पनि हुन्छन तर यो भ्रममात्रहो यो सोचाई गलत हो । यसले मनमा अशान्ति पैदा गर्छ । सपना राम्रो देख्नाले मन खुशी पनि हुन्छ । त्यसैले सपना सुल्टो – उल्टो जे पनि हुन सक्छ सपना नराम्रो देख्दा कुनै खतरा हुदैन । तपाईले भेट्न नसकेको मानिस वा तपाँइले मनमा सोच वनाउनुभएको मानिस सँग पनि तपाइको भेट सपनामा हुन्छ, तपाई लाई क्षणिक आनन्द मात्र हुन्छ । अर्का शब्दमा भन्दा हाम्रो मस्तिस्क एउटा कम्यूटर हो । उसमा रेकर्ड भएको कुरा हरु तव हामी निद्रामा हुन्छौ, मस्तिस्क चाही अर्ध चेतनामा हुन्छ । त्यस वेला सपनामा यी वषौ देखिका रेकर्डहरु फाइल टेप जस्तै गरि एक अर्कामा घुलमिल भई प्रस्तुत हुन्छन । कहिलेयी आनन्दायी हुन्छन त कहिले पिडादायी हुन्छन । तर सपना नराम्रो देखियो अव के हुन्छ भनेर अत्तिनुचाहि मुर्खता मात्र हो । नराम्रो सपना देख्दा र चिन्ता लिदा कति मानिस मनोरोगी वन्छन । कहिले काहि रातभरीनै निद्रा पदैन जुन खतरनाक पनि हुन सक्छ । निद्रा नपर्नाले गर्दा रात अत्यन्तै लामौ लाग्ने र पिडादायी महशुस हुन्छ ।
डिप्रेसन रोगका विरामी निद्रा गहिरो नभएको वताँउछन जसवाट भोलीपल्ट फूर्ति नआउने हुन्छ । डरलाग्दो सपना देख्ने गर्छन र अत्तिन्छन । मेनिया रोगमा निद्रा २ घण्टा सुतेपनि पुग्छ । विरामी रातीपनि टि.भि हेरी रहने कराउने , एता उता हिड्ने गर्छन । सिर्जाेर्फेनियाका विरामी रातभरी यता उता डुल्छन दिउसो सुत्छन । सन्तुलित भोजन शारिरिक ब्यायम गर्ने मानिस रातमा राम्रे सँग निदाउछन । एक प्रकारको छारे रोग जुन निदाउदा मात्र देखिन्छ । विरामी अचानक ओछ्यानवाट खस्ने शरिर कडा हुने , तन्किने, मुखवाट फिज काड्ने १५ मिनेट पछि फेरी उठ्ने गर्छन । एन्जाइटि डिसअर्डर ९ब्लहष्भतथ म्ष्कयचमभच० का विरामी अध्यारोमा डराउछन । ढोका झ््याल लगाउदा आफु निसासिएको जस्तो मान्छन । एक्लै वस्न सक्दैनन्, मन आत्तिने डराउने गर्छन । पुरानो अन्धविश्वासले गर्दा राती वढ्दै जाँदा भुत , वोक्सी आदि आउछ  भनेर डराउछन तर त्यस्तो भएको हुदैन । कोही निद्रामा वेसरी र्घुर्ने हुन्छन । मोटो शरिर, कम शारिरीक ब्यायम , रक्सी सेवनले गर्दा प्रयाय यस्तो भएको हुन्छ । रात लामो हुँदा हाम्रो शरिरको मेलाटोनिन ९ःभबितयलष्ल० भन्ने हर्माेन वढी प्रवाह हुदा जाडो महिनाा कसैमा डिप्रेसन रोग देखिएको छ । खास गरी ध्रुव्रिय देश नव्र्रेमा यस्तो वढी पाएको वताइन्छ ।
राती कफी चिया पिउनु निदाउनको लागी घाटक हुुन्छ । शरिरको अपरेशन पछि निद्रा राम्रो परेन भने घाउ निको हुन गाह्रो हुन्छ । यस्तो अवस्थामा निद्रा लाग्ने औषधि प्रयोग गरिन्छ । धेरै किसिमका निद्रा लाग्ने औषधि हरु पाइन्छन । थोरै निद्रा नपर्दामा औषधि लिनु हुदैन । औषधि बिना गरिने उपचार सफल नभएमात्र औषधि प्रयोग गर्नु पर्छ । राति सुत्दा पुरै झ््याल ढोका वन्द गर्न हुदैन । जसले गर्दा अक्सिजन कम हुन पाउदैन । जव हामी धेरै धण्टा सत्छौ तव हल्का निद्रा को मात्र पनि बट्दै जान्छ । विहानीपख प्राय हामी सपना देख्छौ, जुन हामी उठेपछि सम्झन सक्छौ । तर गहिरो निद्रामा देखिएको सपना हामी सम्झन सक्दैनौ । कहिले काही हामी सुतेको १,२ घण्टामै अत्यन्तै डराउने , अत्तिने चिच्याउने हुन्छ , मुटुमा ढुकढुकी वड्छ यसलाई ल्क्ष्नजत त्भचभच (नाइट टेरर) भनिन्छ । यो भोलिपल्ट सम्झना हुदैन । राती आनन्दले सुत्दा शरिरमा आराम महसुस हुने, मांशपेशी हलुका हुने, शरिरको तौल वढ्ने,  मानसिक तनाव कम हुने गर्छ ।
निद्रामा देखिने समस्याको उपचार
·        निद्रामा  देखिने छारे रोगका विरामीले छारे रोगको औषधि सेवन गर्न पर्छ ओषधि करिव ४ वर्ष लिन पर्ने हुन्छ ।
·        निद्रा नपर्ने, निद्रामा विउझिने विरामीले सवैभन्दा पहिले घरेलु उपचार गर्नुपर्छ त्यसवाट निको नभए निद्रा पर्ने औषधिको प्रयोग गर्नु पर्ने हुन्छ ।
·        निदाएकाृ वेला डराउने, नराम्रो  सपना देख्ने मानिसलाई औषधिको प्रयोग तथा मनोवैधज्ञानिक उपचारवाट फाइदा हुन्छ ।
·        निदाएको वेलामा हिड्ने ९क्भिभउ ध्बपिष्लन० का विरामी औषधि प्रयोगवाट निको हुन्छ ।
·        निदाएको वेला पिसाव फेर्ने विरामीले वेलुकी पख कम पानी पिउने,सुत्नु अगाडी पिसाप फेरेर मात्र सुत्ने गर्नु पर्छ । त्यसवाट पनि निको नभए राती कति वजे पिसाप छुट्छ, त्यो भन्दा ३,४ मिनेट पहिला उठाएर पिशाव फेराउन पर्छ । त्यती गर्दा पनि निको नभए औषधि सेवन गर्न पर्दछ ।
·        निद्राको वेला वोल्ने, दात चपाउने , निद्रामा खुट्टा हल्लाउने मानिसको लागि औषधि प्रयोग तथा मनोवैज्ञानिक उपचारवाट फाइदा हुन्छ ।
·        निद्रामा डराई विउझिदा शरिर चलाउन नसक्ने ९क्भिभउ एबचबथिकष्क० का विरामीलाई काउन्सिङको आवश्यकता पर्छ । यो वोक्सी लागेको होइन, अन्धविश्वास हटाउनु पर्छ । यो वोक्सीले छलेको होइन अचानक विउझिदा शरिर चलाउन कही समय लागेको हो ।
·        दिउसोमा वढी निद्रा लागेमा चिया कफीको प्रयोग वाट फाइदा हुन्छ ।
·        निद्रामा देखिने नराम्रो सपनालाई विश्वास गर्न हुदैन । सपनामा देखेको कुरा पछि मिल्छ भन्नु अन्धविश्वास मात्र हो । मन ढुक्क वनाउन पर्दछ । सपना नराम्रो देखेपनि विपनामा केही हुदैन ।

कसरी ःभलतबििथ ज्भबतिजथ बन्ने ?
अनावश्यक कुरामा बारम्बर एकोहोरो गहिरो सोचाई नगर्ने ।
अर्काको उपलब्धिलाई सजिलै ग्रहण गर्ने र खुशी हुने ।
पुराना रुढीवादीका कुरा जुन वर्तमानमा झुट्टा सावित भएका छन् तिनमा विश्वास नगर्ने ।
हरेक काममा खुसी, सन्तुष्ट र सुखी बन्न सिक्ने ।
जे छ त्यसमा सन्तुष्ट हुने, तर मिहेनत गर्न नछाड्ने ।
लागू पदार्थ, रक्सी, ड्रग्स सेवन गर्दा मानसिक रोग लाग्ने सम्भावना धेरै रहने भएकोले, यी वस्तुबाट टाढा रहने ।
दैनिक जिवनमा स्वास्थ्य प्रतिस्पर्दा गर्ने ।
समाजमा, घर परिवारमा दुष्टताको वातावरणको अन्त्य गर्ने ।
अति नैतिकवान नबन्ने र अरुबाट पनि त्यस्तो बढी आशा नगर्ने ।
आफ्ना समस्या आफ्नो परिवार, साथीभाईलाई भन्ने बानी गर्ने जसबाट मनको उत्तेजना (चिन्ता) कम गर्न सहयोग मिल्छ ।
मनलाई सधै शान्त राख्ने ।


डा सि पी सेडाई
नशा तथा मानसिक रोग बिशेषज्ञ