प्रवीण बानियाँ । हाम्रो देशबाट बर्सेनि लाखौंको संख्यामा पौरखी युवाहरू श्रमबजारको खोजीमा विदेसिन बाध्य छन्। आफू र आफ्ना परिवारका लागि धेरथोर खुसी किन्ने, घर बनाउने, अभावको धारिलो घेरा नाघेर अलिकति भए पनि आनन्दको सयम बाँच्ने, ऋण तिर्ने आदि इत्यादि सपनाका साथ हरियो राहदानी बोकेर अरब जाने युवाको लस्कर आज पनि उस्तै छ। उनीहरूसँगै अलिकति यो देश पनि उतै जान्छ।

देशका सपना–विपना, सुख–दुःख पनि उनीहरूसँगै जान्छन्। यो देशको भाग्य र भविष्यको ठूलो हिस्सा पनि सँगै जान्छ। र, ती युवाहरू विदेशमा गएर पैसासँग आफ्ना सपना–रहरहरू विनिमय गर्छन्। यही यथार्थ बोकेका बलिया कथाहरू पढ्न पाइन्छ, ‘तिर्खा’मा। एक वाक्यमा भन्नुपर्दा ‘तिर्खा’ देशबाहिरको श्रमबजारमा बाँचिरहेको सानो नेपाल हो।
युवा कथाकार कृष्णपक्षको नवीन कृति तिर्खामा २३ थान छोटा कथा छन्। अधिकांश कथाको मूल विषय डायास्पोरा र त्यसले जोड्ने जीवनका विविध सिलसिलाहरू नै हुन्।

एउटा नेपाली नागरिक देशबाहिर गएर के–के गर्छ, जीवन कसरी बाँच्छ, त्यहाँको देशकाल, समाज, संस्कृति, राज्यव्यवस्था र इतिहासले उसलाई कसरी र कुन रूपमा प्रभावित पार्छ भन्ने कुरा प्रस्तुत कृतिभित्र समेटिएका अधिकांश कथामा खास विषय बनेका छन्। कथा नितान्त अनुभूतिपरक छन्। तर, त्यो अनुभूतिमा आफ्नो देश कहीँ छुटेको छैन। यहाँको राष्ट्रियता कतै हराएको छैन। घर र परिवारका सम्झना कथामा हरबखत उभिन आइपुग्छन्। आफू कामदारका रूपमा रहँदै आएको ठाउँ र त्यहाँका विभिन्न पक्षहरूले कथामा प्रशस्तै ठाउँ लिएका छन्।

कृष्णपक्षका कथाको जग अनुभूति नै हो। जसले गर्दा कथाहरू बढी निबन्धात्मक चरित्रमा संरचित छन्। सरसर्ती कथा पढ्ने पाठकलाई उनका कथा कविता पढेजस्तो सक्छ। अर्थात्, उनका कथामा काव्यिक सौन्दर्य र त्यसखाले तत्वहरूको उपस्थिति बलियो छ। कथाको विषय र त्यसको केन्द्रियता, कथाले माग गर्ने पात्र र पात्रहरूको विस्तार, घटनाक्रमको सिलसिला तथा परिस्थितिको निर्माणले कथाहरूले घुमौरो बाटो बनाएका छन्। अर्थात्, कथामा तात्विक दायरा भत्किँदै, सम्हालिँदै अघि बढेको छ। कथाले आंशिक आख्यानको माग गर्दछ। कथालाई घटनाक्रम र पात्रको आवतजावतका बीचमा फिँजाउन सकिएन भने कथा दबाबका बीचमा टुंगिन्छन्। त्यो बेला कथाकारिता खुम्चिन पुग्छ। त्यसको हानि कृष्णपक्षका कथामा खड्किएको पक्ष हो।

यौन अन्त्यहीन र नितान्त प्राकृतिक भोक हो, यसमा फरक मत नहोला। सम्बन्धमा समझदारी बन्छ भने यौनको भोक जहाँ र जहिले पनि परिपूर्ति गर्न सकिन्छ। यौनको भोक मेट्नका लागि कुनै वैधानिक सम्बन्ध नभए पनि फरक पर्दैन भन्ने कुरालाई छुट दिएको छ, कृतिको शीर्ष कथा ‘तिर्खा’मा। बहुसंख्यक कथामा इजरायल स्थान विशेषका रूपमा बारम्बार दोहोरिएर आएको छ। प्यालेस्टाइन र इजारायलबीचको राजनीतिक द्वन्द्वको पृृष्ठभूमि र द्वन्द्वोत्तर समाजमा अघि बढिरहेको दुई देशीय राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, धार्मिक अवस्था र त्यसले सिर्जना गरेका थुपै्र घटनाक्रम कथाहरूमा सहायक विषय बनेर आएका छन्। त्यसैगरी, नेपाली युवा देशबाहिर रहँदा कसरी त्यहाँको परिवेशसँग मिल्छ, अतिरिक्त सम्बन्ध कसरी सुरु हुन्छन्, कुन रूपमा विकसित हुन्छन् र कसरी अन्त्य हुन्छन् भन्ने कुरा पनि केही कथामा विषय बनेका छन्। अतः कृतिभित्रका बहुसंख्यक कथा डायस्पोरिक जीवनशैली र त्यससँग रोकार राख्ने अन्य पक्ष परिपरि घुमेका छन्।

पुरानो ‘फर्म्याट’का कथाहरू पढ्दै आइरहेका पाठकका लागि कृष्णपक्षका कथा नयाँ लाग्छन्। उनी कथामा फरक चरित्र देखाउन रुचाउँछन्। त्यसले कथाकारितालाई कुनै न कुनै रूपमा उज्यालो थपेकै छ। कथामा परम्परागत अनुशासन र दायरालाई अनिवार्य नठानी फरक शैली प्रस्तुत दिन खोजेको देखिन्छ। उनका कथामा पाइने एउटा विशेषता उनी निर्माण गर्दागर्दै कथामा कविता लेखिसक्छन्। कविताको सौन्दर्य कथाहरूमा पोखिसक्छन्। र, कथालाई कविताजस्तो बनाइदिन्छन्। आफूले भन्न चाहेको कुरा सुकिला विम्ब समातेर भनिदिन्छन्। उनका कथाहरु पढ्दै जाँदा कथा कम र बढी कविता पढेझैं लाग्छ।

सरल भाषामा उन्नत कथा खोज्नेका लागि कृष्णपक्षका कथा गुरुकुल लाग्छन्। कथाहरूमा चोखा विम्ब, संगीत र ओजपूर्ण शब्द खोज्नेहरूका लागि उनका कथाले झनै ठूलो महत्व राख्नेछन्। समसामयिकतालाई बुझ्ने र व्यक्त गर्ने अनि जीवन र जगतलाई हेर्ने उनको कथाको झ्याल नितान्त बेग्लै छ। कथाकारले त्यो झ्याल भर्खरै खोलेजस्तो लाग्छ, जसको उज्यालो उनका कथाभरि पोखिएको छ। उनका हरेक कथामा पाइने प्रस्तुतिको कोमलता, लालित्यले कुनै पाठकीय मन र मस्तिष्कलाई थाहै नपाई छोइसक्छ।

यी सबै कुराका बीचमा पनि कथाकारले कथाहरूमा केही रिक्तता, केही अभाव छाडेका छन्। केही टिप्पणी गर्ने सुविधा दिएका छन्। विषयको छनोटमा कथाकारले जुन चेतनास्तर र क्षमता राखेका छन्, कथा निर्माण र प्रस्तुतिमा भने चाहिने प्राविधिक कौशलता चित्तबुझ्दो पाइँदैन। कतिपय अवस्थामा कथा राम्ररी बुनिएका छैनन्। आवश्यकीय ठाउँमा कथाले मागेअनुसार पात्र पेस गरिएको छैन। कतिपय कथा पात्रहरूकै अभावमा टुंगिएका छन्। कति ठाउँमा कथालाई तन्काउन कन्जुस्याइँ गरिएको छ। उत्तम कथाका लागि भने यी घाटाकै कुरा हुन्।

अंग्रेजी साहित्यको ‘नन् फिक्सन राइटिङ’मा पाइने विविध कलेवर विषयको प्रभाव कृष्णपक्षका कथामा पाइन्छन्। यिनका कथामा अंग्रेजी साहित्यका १८/१९ औं शताब्दीका प्रसिद्ध कथाकार र कथाको चित्र पनि भेटिन्छ। भलै, सिर्जनाको प्रभाव पर्छ। नत्रभने कवि, लेखकका पछाडि संसार किन लाग्ने? सिर्जनाका माध्यमबाट आम मानिस र जगतले आफ्ना दुःख र पीडालाई सुख र आनन्दमा रूपान्तरण गर्न सक्दैन भने उनीहरूका रचना किन पढ्ने? कृष्णपक्षका कथाले पाठक हृदयलाई छुँदैनन्, आम मानिसलाई सुखद् अनभूति दिलाउँदैनन् भने उनका कथाको पछि किन लाग्ने?

कृति : कथा
लेखक : कृष्णपक्ष
प्रकाशक : शब्दहार क्रियशन्स्
पृष्ठ : १६४, मूल्य १९९ रुपैयाँ